Analiza i synteza– to ogół czynności polegających na rozłożeniu całości na poszczególne elementy składowe oraz ich synteza, czyli złożenie tych elementów w całość. Czynności te dotyczą też procesów poznawczych, takich jak :uwaga, pamięć, spostrzeganie; analiza i synteza doznań zmysłowych – wzrokowych, słuchowych, kinestezji – czyli czucia dotyku i ruchu.
-
Analizatory
Analizator, układ, system – to aparat anatomiczno-fizjologiczny będący neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania odbieranych bodźców w spostrzeżenia.
Analizator wzrokowy – dzięki niemu możliwy jest odbiór liter, sylab, wyrazów, zdań, tekstów. Jest odpowiedzialny za percepcję (odbiór) informacji wizualnej – podstawowy proces niezbędny przy czytaniu i pisaniu.
Analizator słuchowy– służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Jest bardzo ważny w porozumiewaniu się za pomocą mowy.
-
Analiza i synteza słuchowa
Analiza i synteza sylabowa – jest to umiejętność rozkładania słów na sylaby oraz właściwego połączenia sylab w słowa.
Analiza i synteza głoskowa– jest to umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski, które odpowiadają fonemom (najmniejszym cząstkom języka) oraz ponownego łączenia głosek w słowa.
Afazja – trudność w używaniu języka mówionego lub w rozumieniu mowy oraz w rozumieniu tekstu czytanego
Deficyty rozwojowe – są to dysfunkcje parcjalne (całościowe) lub fragmentaryczne (częściowe) zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji. Parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju motoryki (dużej, jak i małej) lub zaburzenia rozwoju mowy (mówienia, rozumienia). Fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, np: motoryki rąk lub tylko rozwoju mowy czynnej.
Dojrzałość szkolna– taki poziom rozwoju umysłowego i społecznego, którego osiągnięcie umożliwia dziecku sprostanie wymaganiom szkoły, skuteczne przyswajanie wiedzy szkolnej i prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych.
Dostosowanie wymagań– dostosowanie wymagań polega na modyfikacji procesu edukacyjnego (między innymi zastosowaniu takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka) w celu umożliwienia uczniowi sprostania wymaganiom szkolnym. Zakres wymagań jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.
-
Dysleksja rozwojowa
Dysleksja rozwojowa– specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Może wystąpić w postaci:
- dysleksji –trudności w czytaniu (zaburzone zarówno tempo i technika czytania, jak i rozumienie czytanych treści), u podłoża których leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji o różnym stopniu i zakresie,
- dysortografii– trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania środowiskowego,
- dysgrafii– trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu pomiędzy literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej).
Funkcje percepcyjno – motoryczne – funkcje wzrokowe, słuchowo i ruchowe; integracja percepcyjno –motoryczna – prawidłowe skoordynowanie funkcji wzrokowych, słuchowych i motorycznych,
Inteligencja – ogólna zdolność umysłowa wpływająca na stopień sprawności działań wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia, wyraża się ją ilorazem inteligencji
Integracja sensoryczna– to taka organizacja bodźców, która umożliwia ich późniejsze wykorzystanie.
Integracja sensoryczna
- – to podświadomy proces zachodzący w mózgu (zachodzi bez udziału naszej świadomości, tak jak oddychanie)
- – porządkuje informacje pobrane przez zmysły (smak, wzrok, słuch, dotyk, węch, ruch, grawitacja, pozycja)
- – nadaje znaczenie temu, co jest doświadczane, przez selekcje informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić (np. słuchanie nauczyciela i ignorowanie hałasy z zewnątrz)
- – pozwala nam celowo działać i celowo reagować na sytuacje, które doświadczamy
- – tworzy fundamenty edukacji i zachowań społecznych.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa– umiejętność łączenia tego, co oczy widzą z tym, z tym co dłonie wykonują; dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa jest niezbędna do nauki pisania.
Labilność emocjonalna – szybkie zmiany nastroju, np. przechodzenie od śmiechu do płaczu; niestabilność emocjonalna.
Lateralizacja – dominacja w zakresie ręki, oka, nogi; stronność, czynnościowa asymetria ciała ludzkiego wyrażająca się w większej sprawności narządów jednej strony ciała, prawej lub lewej. Może być prawo lub lewostronna.
Lateralizacja nieustalona– brak dominacji stronnej ciała (oburęczność, obuoczność), charakterystyczna do 5-6 roku życia; ustalenie się dominacji ręki i oka powinno nastąpić do siódmego roku życia, gdy dziecko podejmuje naukę pisania.
Lateralizacja niejednorodna– np. dominacja lewego oka i prawej ręki; nie może być traktowana jako objaw patologii, jednak wśród uczniów z dysleksją przypadków skrzyżowanej lateralizacji jest istotnie więcej niż wśród dobrze czytających.
Motoryka mała – drobne, zręczne, precyzyjne ruchy; zwykle dotyczące sprawności manualnych np. pisania, rysowania. Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo- ruchową.
Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak hulajnoga, rower).
Nadpobudliwość psychoruchowa– wzmożona aktywność ruchowa i trudności w koncentracji uwagi, uzależniona w dużej mierze od czynników środowiskowych, takich jak tłok, hałas, może mieć też związek z charakterystyką układu nerwowego.
Nieharmonijny rozwój umysłowy– występuje, gdy poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie (opóźnienie lub przyspieszenie rozwoju poszczególnych funkcji), np. opóźnienie rozwoju mowy, opóźnienie rozwoju emocjonalnego.
Orientacja przestrzenna– orientacja w stronach na płaszczyźnie i w przestrzeni.
Percepcja – zdolność mózgu do organizowania i interpretowania wszystkich danych wejściowych.
Percepcja słuchowa- inaczej funkcje słuchowo-językowe– związane ze słuchem fonemowym oraz umiejętnościami fonologicznymi (analiza i synteza głoskowa i sylabowa – rozkład wyrazów na głoski i sylaby oraz ich scalanie), a także pamięcią słuchową.
Percepcja wzrokowa – inaczej funkcje wzrokowe– analiza i synteza wzrokowa materiału konkretnego (obrazków, kształtów) lub abstrakcyjnego (teksty, zdania, wyrazy) oraz pamięć wzrokowa.
Rozwój psychoruchowy – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych). Ryzyko dysleksji: występowanie objawów dysharmonijnego rozwoju, zapowiadających wystąpienie dysleksji rozwojowej. Słuch fonemowy – umiejętność wyróżniania głosek w słowach – analiza, oraz łączenia słyszanych głosek w wyraz – synteza, a także różnicowania głosek podobnych w słyszanych słowach.
Specyficzne trudności w uczeniu się: trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają problemy w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi, wadami rozwojowymi, błędami dydaktycznymi oraz zaniedbaniami środowiskowymi. Do specyficznych trudności w uczeniu się zalicza się: specyficzne zaburzenie czytania (dysleksja), specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), specyficzne trudności w utrzymaniu kształtnego pisma (dysgrafia) oraz specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych (dyskalkulia). Zaburzenia te mogą występować łącznie.
Sprawność grafomotoryczna– ogólna sprawność manualna w zakresie umiejętności kreślenia linii, szlaczków, wzorów literopodobnych, kolorowania itp.
Zaburzenia rozwoju: wszelkie niekorzystne odchylenia od normy rozwojowej. Mogą dotyczyć różnych obszarów (np. zaburzenia rozwoju sfery poznawczej, emocjonalnej, społecznej), różnić się zakresem (zaburzenia globalne, parcjalne i fragmentaryczne), stopniem nasilenia (lekkie, umiarkowane, znaczne), czasem trwania (epizodyczne, okresowe, trwałe), dynamiką i przyczynami (np. dziedziczne, wrodzone, uwarunkowane środowiskowo).
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego definiuje się jako neurofizjologicznie warunkowane zaburzenie, w którym sensoryczne dane wejściowe zarówno z otoczenia jak i z ciała są słabo wykrywane, modulowane i/lub niewłaściwie interpretowane co skutkuje nietypowymi reakcjami.
Bibliografia:
- Bogdanowicz M., Adryjanek A. (2004). Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów. Gdynia: Wydawnictwo Pedagogiczne Operon.
- Bogdanowicz M. (1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Krasowicz-Kupis G. (2009). Psychologia dysleksji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Bogdanowicz M., Adryjanek A., Rożyńska M., Uczeń z dysleksją w domu, Gdynia 2007.
- Słownik psychologii. (red. Jerzy Siuta) (2006). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
- Jean Ayers, Dziecko, za integracja sensoryczna. , Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2015