W trosce o kondycję psychiczną dzieci i młodzieży w czasie pandemii oraz nauczania zdalnego naszego powiatu w ramach pracy Zespołu Psychologów Rejonu działającego na terenie Powiatowego Centrum Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Dzierżoniowie powstała inicjatywa przeprowadzenia anonimowej ankiety diagnozującej samopoczucie uczniów i uczennic z wybranych szkół.

W projekcie wzięły udział następujące szkoły:

Zespół Szkół nr 1 im. Prof. Rotkiewicza w Dzierżoniowie

Zespół Szkół nr 3 im. Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej w Dzierżoniowie

II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Dzierżoniowie

Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Bielawie

Zespół Szkół i Placówek Kształcenia Zawodowego w Bielawie

Zespół Szkół Cechu Rzemiosł Różnych w Bielawie

Ankieta była anonimowa i dobrowolna. Z uwagi na stan epidemiczny związany z pandemią COVID 19 została stworzona przy użyciu formularzy google i rozpowszechniona wśród uczniów za pomocą portalu librus na przełomie kwietnia i maja 2021 roku

W ankiecie wzięło udział 838 uczniów w tym 498 zadeklarowało swoją płeć jako żeńską a 307 jako męską. 33 osoby nie zaznaczyły żadnej z tych opcji.

ANALIZA UDZIELANYCH ODPOWIEDZI

Pytanie 1

 Częściej niż zwykle odczuwam smutek i przygnębienie

57% ankietowanych stwierdziła, że częściej niż zwykle odczuwa smutek i przygnębienie przy czym problem ten dotykał w większym stopniu dziewcząt (62%) niż chłopców (47%).

Pytanie 2

Trudniej niż zwykle mobilizuję się do nauki

78% ankietowanych przyznało, że trudniej niż zwykle mobilizowało im się do nauki. Trudności obserwowano zarówno u chłopców jak i u dziewcząt.

Pytanie 3

Mam problemy ze snem (zasypianie, wybudzanie się nocy, senność w ciągu dnia)

59% ankietowanych przyznała, iż obserwuje u siebie zaburzenia w zakresie rytmu snu, przy czym trudności te bardziej dotyczą dziewcząt (67%) niż chłopców (32%).

Pytanie 4

Straciłem(-am) zainteresowanie czymś, co wcześniej sprawiało mi przyjemność (hobby)

60% ankietowanej młodzieży uważa, iż nie straciła zainteresowania swoim hobby i zainteresowaniami. Jedynie 33% ankietowanych chłopców oraz 45% ankietowanych dziewcząt obserwuje u siebie brak aktywności w obszarze zainteresowań i hobby.

Pytanie 5

Czuję, że moje życie nie ma sensu

68% ankietowanych dostrzega sens w swoim życiu. Utratę tego sensu deklaruje natomiast 27% chłopców oraz 35% dziewcząt.

Pytanie 6

Częściej niż  zwykle wpadam w złość

Około 50% ankietowanych częściej niż zwykle wpada w złość, przy czym problem w większym stopniu dotyczy dziewcząt (53%) niż chłopców(41%).

Pytanie 7

 Zmuszam się do wykonywania codziennych czynności

55% ankietowanych deklaruje, że zmusza się do wykonywania codziennych czynności przy czym w większym stopniu dotyczy to dziewcząt (59%) niż chłopców (48%)

Pytanie 8

Straciłem (-am) ochotę na spotkanie ze znajomymi (poza online)

70% ankietowanych nie straciła chęci do utrzymywania relacji poza kontaktami online przy czym częściej mówią o utracie zainteresowania spotkaniami twarzą w twarz dziewczęta (33%) niż chłopcy (23%)

Pytanie 9

 Trudniej niż zwykle skupiam się na wykonywanych zadaniach

62% ankietowanych deklaruje, iż trudniej jest im się skupić na wykonywanych zadaniach. Problem ten częściej występuje u dziewcząt (67%) niż u chłopców (54%)

Pytanie 10

Czuję, że mogę sam poradzić sobie ze swoimi problemami

68% ankietowanych czuje, że jest w stanie poradzić sobie samodzielnie z trudnościami, które aktualnie przeżywa. Większą pewnością siebie w tym zakresie charakteryzują się chłopcy 74% uważa, że jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć trudności. Taką postawę deklaruje 65% dziewcząt.

Pytanie 11

Mam możliwość rozmowy o swoich trudnościach z osobą dorosłą

76% młodzieży deklaruje, iż ma możliwość porozmawiania z osobą dorosłą o swoich problemach i trudnościach.

Najbardziej zauważalne problemy, które deklarowała ankietowane dzieci i młodzież to:

• problemy w zakresie koncentracji uwagi na zadaniach
• problemy w zakresie mobilizacji do nauki
• zwiększenie częstotliwości odczuwania smutku i przygnębienia,
• trudności z wykonywaniem codziennych czynności
• zaburzenia rytmu snu (trudności z zasypianiem, wybudzanie się, spanie w ciągu dnia). 

Analiza udzielanych odpowiedzi wskazuje na to, że około 70% ankietowanych uważa, że ich życie ma sens i potrafią w dalszym ciągu czerpać satysfakcję z posiadanych przez siebie hobby i zainteresowań (60% ankietowanych). Dodatkowo, znaczna większość, bo aż 70% ankietowanych, deklaruję ochotę na spotkanie się z przyjaciółmi i znajomymi poza kontaktami online. Większa część dzieci i młodzieży (70% ankietowanych) ma przekonanie, że potrafi poradzić sobie samodzielnie z posiadanymi problemami przy jednoczesnej możliwości wsparcia ze strony osoby dorosłej, na które może liczyć prawie 80% ankietowanych.

3% ankietowanych dziewcząt i 2% ankietowanych chłopców deklaruje bardzo złe samopoczucie. Sygnalizuje trudności w obszarze motywacji do wysiłku, spadek nastroju, odczuwanie smutku, problemów z koncentracją uwagi, utratą zainteresowań oraz chęci nawiązywania kontaktów. Na co dzień towarzyszy im poczucie utraty sensu życia oraz osamotnienie związane z brakiem osoby dorosłej, której mogliby powierzyć swoje problemy i troski.

Około 30% ankietowanych dziewcząt i około 20% ankietowanych chłopców zauważyło spadek nastroju, częściej odczuwany smutek, czy przygnębienie, czasową utratę motywacji do podejmowania wysiłku, problemy z koncentracją uwagi, czy obniżenie zainteresowania własnym hobby, lub kontaktami z rówieśnikami. Zdarzały się także sytuacje, w których mieli wrażenie, że ich życie straciło sens, a oni sami mają utrudniony dostęp do zaufanej sobie osoby dorosłej, z którą mogliby porozmawiać.    

Natomiast 4% ankietowanych dziewcząt i 9% ankietowanych chłopców zupełnie nie odczuwa spadku nastroju. Nie zaobserwowali u siebie problemów z koncentracją, czy trudności z mobilizowaniem się do wysiłku. Czas pandemii nie wpłynął na ich chęć nawiązywania relacji z innymi, czy czerpania satysfakcji z posiadanego hobby. Uważają, że ich życie ma sens i w razie problemów są wokół nich osoby dorosłe, z którymi mogą porozmawiać o swoich troskach.

Uzyskane wyniki wskazują na to, że lepiej z problemami emocjonalnymi radzą sobie chłopcy, którzy w mniejszym stopniu deklarowali poważne trudności, a w większym stopniu wierzyli w osobiste zasoby, które mogą pomóc w wyjściu z kryzysu. Dziewczęta zaobserwowały u siebie więcej trudności i w porównaniu do chłopców, w mniejszym stopniu wierzą w zdolność samodzielnego przezwyciężenia kłopotów.

Dodatkowo można zaobserwować pewną tendencję wskazującą na to, że z mniejszą ilością trudności borykają się uczniowie techników i szkół branżowych w porównaniu z uczniami szkół ogólnokształcących. Natomiast odsetek ankietowanych, którzy deklarowali brak trudności, bądź minimalne trudności w danym obszarze był większy w liceach niż technikach i szkołach branżowych. 

WNIOSKI I MOŻLIWOŚCI WSPARCIA DZIECI I MŁODZIEŻY

            Analiza udzielanych odpowiedzi przez dzieci i młodzież wskazuje, że najczęściej borykają się z problemami z koncentracją uwagi na zadaniu oraz mobilizacją do wykonywania codziennych czynności jak również aktywnością związaną z wypełnianiem roli ucznia. Dodatkowo, zdecydowanie częściej niż zwykle, obserwują u siebie obniżony nastrój przejawiający się smutkiem i przygnębieniem i zaburzenia rytmu snu w postaci problemów z zaśnięciem, wybudzaniem się w nocy, czy sennością w ciągu dnia. Problemy ujęte w ankiecie, częściej dotykają dziewczęta niż chłopców, uczniów liceów niż techników, czy szkół branżowych. Powodem obserwowanych tendencji jest generalnie nieco odmienne postrzeganie i odbieranie świata przez dziewczęta i chłopców. Dziewczęta przywiązują większą wagę do emocji i analizy tego, co czują. Są wrażliwsze i bardziej skupione na świecie relacji i uczuć. Zatem konieczność izolacji społecznej, zwiększony poziom stresu oraz ograniczenie bliższych relacji, które były źródłem wsparcia, z dużym prawdopodobieństwem wpłynęły negatywnie na ich funkcjonowanie.

 Chłopcy z kolei rzadziej dokonują autoanalizy i  w mniejszym stopniu skupiają się na przeżywanych emocjach preferując raczej zadaniowe podejście do życia. Hipoteza ta jest zbieżna z uzyskanymi danymi z techników oraz szkół branżowych. Uczniowie tych szkół ujawniali mniej skrajnie trudnych problemów o dużym natężeniu. Warto zwrócić uwagę, na to, że w tych szkołach większość stanowią chłopcy. Dodatkowo, realizowane przez uczniów praktyki, czy projekty zawodowe, umożliwiały wyjście z domu oraz spotkania ze znajomymi, jak również wyznaczały pewne cele i pozwalały stworzyć konkretny plan dnia. 

Wartym podkreślenia jest fakt, iż większość z ankietowanych dzieci i młodzieży nie utraciła sensu życia czerpiąc przyjemność z własnych hobby i zainteresowań, dostrzega swój osobisty potencjał, dzięki któremu jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć pojawiające się trudności i ostatecznie w przeważającej większość może liczyć na wsparcie ze strony osób dorosłych.

Nie można jednak zapominać, iż ponad 30% ankietowanych dziewcząt i ponad 20% ankietowanych chłopców deklarowali poważne trudności oraz zauważalny spadek nastroju, częściej odczuwany smutek, czy przygnębienie, czasową utratę motywacji do podejmowania wysiłku, problemy z koncentracją uwagi, czy obniżenie zainteresowania własnym hobby, lub kontaktami z rówieśnikami. Zdarzały się także sytuacje, w których mieli wrażenie, że ich życie straciło sens, a oni sami mają utrudniony dostęp do zaufanej sobie osoby dorosłej, z którą mogliby porozmawiać.  Dlatego ważnym jest dokonanie analizy możliwości udzielania wsparcia dla dzieci i młodzieży borykających się z narastającymi trudnościami.

W kontekście uzyskanych wyników istotnym wydaje się:

• udzielanie skutecznej i natychmiastowej pomocy w sytuacji kryzysu. W związku z ograniczonymi możliwościami skorzystania z natychmiastowej pomocy specjalisty (psycholog, psychoterapeuta, psychiatra) warto rozważyć możliwość szkolenia z zakresu interwencji kryzysowej dla nauczycieli. Szkoła jest jednym z podstawowych obszarów funkcjonowania ucznia, gdzie ujawnia swoje trudności. Świadomy swojej wiedzy z zakresu interwencji kryzysowej nauczyciel jest w stanie udzielić uczniowi niezbędnego wsparcia, a niejednokrotnie złagodzić, bądź rozwiązać kryzys
• organizowanie kół zainteresowań oraz zajęć rozwijających posiadane hobby jako źródła pozytywnych emocji oraz siły do przezwyciężania trudności. W tym obszarze warto rozważyć pomysł stworzenia portalu informacyjnego przy użyciu na przykład jednego z portali społecznościowych, gdzie koordynator będzie zbierał informacje i umieszczał je na stronie internetowej odnośnie różnych aktywności, zajęć prowadzonych na terenie naszego powiatu (miejsce, godziny, osoba prowadząca itp.)
• organizowanie podczas wakacji różnorodnych imprez na świeżym powietrzu promujących aktywności sportowe przy zachowaniu elementarnych zasad bezpieczeństwa związanych z pandemią COVID 19 
• organizowanie i koordynowanie wolontariatu, gdzie dzieci i młodzież miałaby szansę nadać swojemu życiu sens, bądź inny wymiar, w sposób aktywny i pożyteczny spędzać swój wolny czas
• udzielenie wsparcia edukacyjnego w postaci wolontariuszy udzielających bezpłatnych korepetycji  w wybranej przez siebie dziedzinie