Każdy z nas pragnąłby poznać tajemnicę skutecznego uczenia się. W swojej pracy z dziećmi i młodzieżą nie spotkałam jeszcze ucznia, który nie chciałby uczyć się krócej, a zapamiętywać więcej. Zajęcia warsztatowe, które prowadzone są od wielu lat z uczniami klas IV min. w  Bielawskich szkołach mają przede wszystkim na celu zaprezentowanie dzieciom w jaki sposób organizować sobie naukę własną, aby była efektywna. I oto kilka wskazówek:

1. Przygotowanie

Jak się okazuje ważną rzeczą jest odpowiednie przygotowanie i nastawienie do nauki. Myśląc o przygotowaniu nie mam tu na myśli (jeszcze) dobrych notatek, ale zaspokojenie potrzeb fizjologicznych – głodu, pragnienia. Odpowiednia dieta wspomaga naszą koncentrację i jasność myślenia. Zdrowe zbilansowane posiłki oraz odpowiednia ilość wody w naszym organizmie dają nam właściwe podłoże do wysiłku umysłowego jakim jest uczenie się. Wśród produktów zalecanych dla mózgu wymienia się min.: orzechy, soję, kiełki pszenicy, banany, brzoskwinie, pomidory, pestki dyni, kakao, koper, natkę pietruszki, migdały, kaszę gryczaną, chude mięso, ryby, chleb pełnoziarnisty, produkty mleczne. Warto też pamiętać o witaminach z grupy B, lecytynie i magnezie.  

Istotny jest także zdrowy ruch. Wszelkiego rodzaju wysiłek fizyczny jest wskazany przy pracy umysłowej, bowiem dzięki niemu dotleniamy nasz organizm i poprawiamy krążenie. Brak odpowiedniej ilości świeżego powietrza uniemożliwia podtrzymywanie właściwego poziomu czujności i uwagi podczas nauki. W praktyce u ucznia może być to codzienne pościelenie łóżka i piesza droga do szkoły. Istnieją także ćwiczenia, które trenują nasz mózg i wykorzystywane są w terapii pedagogicznej choćby metoda ruchu rozwijającego Weroniki  Sherborne czy kinezjologia edukacyjna Dennisona. Ćwiczenia te zawierają ruchy naprzemienne (np. ruchy z przekroczeniem linii środka ciała), stymulują współpracę miedzy półkulami mózgowymi i rozwijają koordynację wzrokowo-ruchową.

Motywacja do nauki także ma istotny wpływ na efektywność naszych wysiłków. Jeśli jesteśmy nastawieni pozytywnie, lubimy dany przedmiot, widzimy sens i potrzebę zdobycia pewnych wiadomości, to wówczas uczenie się będzie dla nas czynnością przyjemną.

1. Miejsce

To w jakim miejscu się uczymy także ma wpływ na skuteczność naszego uczenia się. Gdzie bowiem szybciej nauczymy się wiersza, na dworcu czy w bibliotece? Efektywnej nauce sprzyja zdecydowanie cisza. Okazuje się jednak, że także muzyka klasyczna. Poleca się muzykę tak jak np. Vivaldi „Zima. Cztery pory roku”, Bach „Aria na strunie G”, Mozart „Symfonia Praska”, Beethoven „Koncert skrzypcowy op.61 D- dur”, Brahms „Koncert skrzypcowy op.26 nr1 g- moll”, Chopin-walce, Haydn „Symfonia nr67 Fdur i nr68 C- dur”.

            Poza tym warto zwrócić uwagę czy dziecko ma stały, spokojny kąt do nauki, gdzie niewiele rzeczy może go rozpraszać. Jeśli uczeń ma trudności z koncentracją bądź wykazuje symptomy nadpobudliwości psychoruchowej, na stole powinny znajdować się tylko te rzeczy, które w danym momencie są potrzebne do pracy. Należy zadbać także o właściwe oświetlenie. Dobrze jest jeśli niedaleko jest okno – to źródło naturalnego światła. Natomiast sztuczne światło powinno padać na książkę/zeszyt, lampka dla praworęcznego dziecka powinna być po lewej stronie (dla leworęcznego z prawej).

1. Style poznawcze

Każdy z nas jest inny, dlatego ważne jest dostosowanie trybu nauki do naszego stylu poznawczego – czyli preferowanego przez nas sposobu uczenia się, spostrzegania. W zależności który zmysł jest dla nas dominujący w zdobywaniu i zapamiętywaniu informacji możemy rozróżnić: wzrokowców, słuchowców i kinestetyków.

Wzrokowiec – zapamięta to co zobaczy, dobre dla niego będą schematy, tabele, rysunki i kolory. Powinien uczyć się poprzez sporządzanie rysunków, wykresów czy map myślowych, podkreślać to co najważniejsze na kolorowo, wieszać kartki z ważnymi informacjami w widocznych miejscach.

Słuchowiec – dobrze zapamiętuje dzięki uważnemu słuchaniu nauczyciela, lubi wykłady, dialogi i inne formy dźwiękowego przekazu informacji. Powinien uczyć się poprzez głośne czytanie, powtarzanie nauczonych reguł, wzajemne odpytywanie się z lekcji z kolegami, nagrywanie się na dyktafon
i odsłuchiwanie informacji.

Kinestetyk (ruchowiec) – pamięta to, co sam wykonał. Często gestykuluje, lubi ruch i emocje. Kinestetycy powinni możliwie najbardziej angażować swoje ciało do nauki – na przykład poprzez powtarzanie informacji w czasie chodzenia, gestykulację lub wizualizację przyswajanych informacji
w czasie czytania np. wyobrażanie sobie, że to on jest postacią o której się uczy.

W czasie nauki najlepiej wykorzystywać wszystkie zmysły (np. nauka „na głos” z własnoręcznie zrobionych notatek angażuje zarówno wzrok, słych jak i ruch).

4. Powtarzanie

Mając zajęcia z uczniami zawsze im mówię, że jeszcze nie spotkałam w swoim życiu osoby, która raz przeczytałaby tabliczkę mnożenia i od razu zapamiętałaby ją całą. Dzieci od razu wpadają na to, że kluczem do skutecznego zapamiętywania jest nic innego jak powtarzanie.

Zapamiętywanie wiąże się z przekazywaniem informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Pamięć krótkotrwała przechowuje to o czym aktualnie myślimy, a także informacje zdobywane za pośrednictwem zmysłów, na przykład słuchu i wzroku. Informacje, które zostały zrozumiane w pamięci krótkotrwałej, są następnie przekazywane do pamięci długotrwałej. Jeśli jednak nie będą przypominane lub w inny sposób wykorzystywane, w końcu zostaną zapomniane. Zapominanie i zapamiętywanie zachodzi poza naszą świadomą kontrolą, są to procesy automatyczne. Jest więc jeden sposób na to, by na pewno coś zapamiętać – POWTARZANIE.

Zgodnie za zaleceniami Tonego Buzana (twórcy koncepcji min. mapy myśli) pierwszą powtórkę powinno się wykonać, po godzinnym czasie  nauki i powinna trwać od 5 do 15 minut (ważna jest 5-minutowa powtórka na koniec lekcji), co zapewni utrwalenie wiedzy do następnego dnia. Druga powtórka powinna nastąpić następnego dnia (zaleca się po 24 godz.) i trwać 2-4 minuty. Ona powinna zapewnić utrzymanie wiedzy przez kolejny tydzień. Po tygodniu robimy trzecią, 2-minutową powtórkę, a czwartą po miesiącu. W ten sposób wiedza zostanie dołączona do pamięci trwałej . Aby powtórki mogły trwać tak krótki czas, notatki powinny być sporządzone w formie graficznej (najlepiej graficznie w postaci map myśli, wtedy powtórki trwają naprawdę krótko, bo cała informacja jest widoczna na jednej stronie).

5. Mnemotechniki

Mnemotechniki to ogólna nazwa sposobów pomagających nam zapamiętywać, przypominać sobie                     i przechowywać istotne dla nas informacje. W wyjaśnieniu prostszym są to techniki zapamiętywania. Opłaca się ich nauczyć i wykorzystywać w codziennej nauce własnej, bowiem wówczas będzie ona ciekawsza i znacznie łatwiejsza.  

Mapy myśli – to rodzaj graficznej notatki odzwierciedlającej ważne zagadnienia jakiegoś tematu itp. Świetnie nadaje się do tworzenia podsumowań wiedzy. Opiera się na: porządkowaniu informacji, wypisywaniu słów kluczowych, łączenia faktów poprzez znaki graficzne np. strzałki →↑←, używaniu symboli Ω Σ @ & $, kolorów.

Warto zauważyć, że ręczne pisanie i rysowanie ułatwia naukę. Podczas wykonywania odręcznych notatek aktywowane są części mózgu odpowiedzialne za motorykę oraz odbiór bodźców sensorycznych tj. dotyk papieru czy nacisk długopisu. Podczas własnoręcznego notowania, jest pobudzana większa część mózgu

i tworzy się więcej śladów pamięciowych.

Akronimy– słowa utworzone z pierwszych liter wyrazów wchodzących w skład całej grupy np. PKO, NBP, PWN. Najbardziej wskazane do zapamiętywania obiektów konkretnych i zbliżonych do siebie.

Ich odmianą są twórcze zdania – ułożenie zdania z pierwszych liter wyrazów do zapamiętania np. Moja wiecznie zapracowana mama jutro sama usmaży nam placki – to kolejność planet Układu Słonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton.

Kotwice-polega na wybraniu miejsc z którymi chce się kojarzyć dane informacje

np.: listę zakupów kojarzymy z częściami ciała: głowa to główka kapusty, udo to udka z kurczaka, nogi to bagietki itd.

Metoda miejsc – polega na zapamiętywaniu konkretnej informacji na podstawie danego miejsca czy lokalizacji np.: ucząc się na sprawdzian z języka obcego jesteśmy w pokoju i przyglądamy się poszczególnym obiektom powtarzając ich nazwy w danym języku, następnie siedząc z klasie odtwarzamy ten pokój i kolejne obiekty, na które patrzyliśmy

Skojarzenia – polega na łączeniu nowych informacji z już nam znanymi

Przykład: wiedząc że autobus wyrusza zawsze o 12.00, możemy zapamiętać następne kursy, które odbywają się co jakiś czas np.40min.

Rymowanki – polega na uczeniu się krótkich wierszyków Przykład: spółgłoski, po których piszemy „rz” to: pierwsze litery podanych niżej wyrazów w zdaniu: Babcia dała Gosi piękne bratki, bo jej wnuczka chciała takie kwiatki. Kierunki świata: W lewej ręce zachód mam, A wschód w ręce prawej! U góry północ, w dole południe. I już kierunki świata umiem cudnie!

Haki – rysunkowy system cyfr – każda cyfra ma swój odpowiednik rysunkowy, następnie do niego

dodajemy wyraz, który mamy zapamiętać i tworzymy wyobrażenie. Oto odpowiedniki cyfr:

0 zegar
1 świeczka
2 łabędź
3 jabłko
4 krzesło
5 hak
6 głowa barana
7 prysznic/kosa
8 bałwan
9 balon
10 rycerz

Np.:  wysokość Mount Everestu – Dwóch bałwanków (88) siedziało na krześle (4) a trzeci (bałwanek 8) na Mount Everwście – 8848 m.n.p.m.,  1410r. – Bitwa pod Grunwaldem – świeczka (1) była na krześle (4) usiadł na nią rycerz (10) poparzył sobie „cztery litery” i spóźnił się na bitwę pod Grunwaldem.

Opracowała: Karolina Tomczak-Bartizal pedagog

Literatura:

G. Petty „Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców”, GWP, Sopot 2015r.

J. Gołębiowska-Szychowska, Ł. Szychowski „Powiem ci, jak się uczyć. Przewodnik dla ambitnych nauczycieli i rodziców.”, HARMONIA, Gdańsk 2015r.

N. Minge, K. Minge „Jak uczyć się szybciej i skuteczniej.”, SAMO SEDNO, Warszawa 2017r.

N. Minge, K. Minge „Jak uczyć się szybciej i skuteczniej.”, SAMO SEDNO, Warszawa 2017r.