DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

Rozpoczęcie nauki w szkole jest dla dziecka jak i dla jego całej rodziny bardzo ważnym wydarzeniem. Dotychczasowe funkcjonowanie dziecka skoncentrowane głównie na zabawie ulega zmianie i przekierowuje się na nabywanie nowych umiejętności i zdobywanie wiedzy. W dalszym ciągu nauce towarzyszy zabawa, ale przestaje ona być w centrum jego aktywności.

Dojrzałość szkolna to najogólniej mówiąc gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole. Zależna jest ona od ogólnego poziomu jego rozwoju, stanu zdrowia oraz zdolności przystosowania się do nowego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej. Mówiąc o gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej musimy wziąć pod uwagę zarówno jego rozwój fizyczny, poznawczy, percepcyjny oraz emocjonalno-społeczny.

Gotowość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka (adekwatne do wieku dziecka waga i wzrost oraz prawidłowy wzrok i słuch). Dodatkowo ważnym aspektem jest sprawność ruchowa oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa. Dotyczą one umiejętności utrzymania równowagi przez dziecko, skakania, rzucania i łapania piłki czy stania na jednej nodze. Ważne jest także, aby nasza pociecha wykazywała odporność na zmęczenie, potrafiła nie tylko uczestniczyć w zabawach sportowych, ale także dać sobie radę z dźwiganiem tornistra. Umiała wykonywać czynności samoobsługowe tj. samodzielne rozbieranie i ubieranie się, zakładanie i wiązanie butów, korzystanie z toalety.

Kolejnym ważnym elementem niezbędnym do funkcjonowania w szkole jest sprawność manualna tzw. garfomotoryka czyli precyzyjne ruchy dłoni i palców pod kontrolą oka. Sprawność ta jest bardzo ważna w przypadku nabywania umiejętności pisania. Dlatego też należy zachęcać dziecko do jak najczęstszych aktywności angażujących pracę ręki:

• zamalowywanie dużych płaszczyzn grubym lub szerokim pędzlem;

• pogrubianie konturów dużych form geometrycznych i dużych rysunków;

• wydzieranie z papieru różnych postaci,

• lepienie z gliny, plasteliny, ciasto liny bądź masy solnej, rozpoczynając od form prostych: kulek, wałeczków, po bardziej złożone, wymagające łączenia elementów;

• nawlekanie korali, przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach;

• ugniatanie kul jedną ręką (z bibuły, gazety) wypełnianie kolorowanek oraz wzorów wykonanych stemplami;

• wycinanie z papieru, uwzględniając stopień trudności: od linii prostej, przez falistą, po wycinanie form geometrycznych i konturowych rysunków;

• składanie kartek papieru (samoloty, czapeczki itp.), orgiami;

• rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym, łączenie ponumerowanych kropek w kontur niespodziankę;

• prowadzenie linii w labiryntach;

• kopiowanie rysunków przez kalkę techniczna;

• rysowanie szlaczków literopodobnych w powiększonej liniaturze, według stopnia trudności: wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru, odwzorowywanie;

• odtwarzanie rytmu układów linearnych z powtarzających się cyklicznie elementów, różniących się kolorem lub kształtem (kwadrat, koło, trójkąt, kwadrat, koło, lub czerwone koło, niebieskie koło, białe koło, czerwone koło).

Dojrzałość poznawcza

Dziecko dojrzałe intelektualnie jest zainteresowane nauką (czytaniem, pisaniem, liczeniem) i zdobywaniem nowych doświadczeń. Potrafi słuchać ze zrozumieniem, utrzymać koncentracje na wykonywanej czynności doprowadzając ją do końca i wykazuje zainteresowanie rezultatami własnych działań. Ma odpowiednio rozwiniętą pamięć, dość sprawnie utrwala nowe pojęcia i wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce. Potrafi w jasny i zrozumiały sposób zgłaszać otoczeniu swoje potrzeby, a w razie trudności zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej.

Istotnym elementem w gotowości szkolnej jest również adekwatny do wieku dziecka rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych:

• wzrokowo-przestrzennych – odpowiedzialnych za analizowanie i przetwarzanie informacji niesionych przez bodźce wizualne,

• słuchowo-językowych –odpowiedzialnych za analizowanie i przetwarzanie informacji niesionych przez bodźce słuchowe, analizowanie i przetwarzanie dźwięków mowy (analiza i synteza głoskowa),

• orientacji przestrzennej – zdolność oceny kierunków i stron na płaszczyźnie, w przestrzeni w lewej i prawej stronie schematu własnego ciała.

Poniżej prezentujemy propozycje ćwiczeń usprawniające w/w sprawności:

funkcje wzrokowo-przestrzenne:

– szukanie różnic między obrazkami,
– rysowanie szlaczków wg. wzoru,
– segregowanie przedmiotów w grupy (auta, klocki, inne zabawki; różne rodzaje kasz, ryżu; guziki o różnym kształcie itd.),
– szukanie odbicia rysunku za pomocą odpowiednio umieszczonego lusterka,

– zapamiętywanie szczegółów obrazków, wymienianie z pamięci wszystkich zapamiętanych przez dziecko.
– porządkowanie elementów wg określonego wzoru (np. kolorowych nakrętek po butelkach od napojów),
– łączenie kropek, tak aby powstał obraz,
– znajdywanie śladów, czy łączenie punktów liniami (typu: zaprowadź żabkę do mamy, którą drogą to zrobisz),

– układanie puzzli, układanie wg wzoru i bez wzoru poczynając od ćwiczeń na wzorze,
– znajdywanie na obrazkach z wieloma szczegółami wskazanych elementów,
– układanie historyjek obrazkowych,
– kończenie zaczętych rysunków,
– obrazkowe dyktando (nie dyktujemy tekstu, ale poszczególne czynności, które ma wykonać dziecko, tak aby narysować obrazek. Nie mówimy dziecku co rysuje, co pozwoli na nienastawianie się na efekt końcowy tylko będzie motywowało do precyzyjnego wykonania polecenia),

funkcje słuchowo-językowe:

– nazywanie i rozpoznawanie różnorodnych dźwięków (z otoczenia, odgłosy zwierząt, instrumentów),

– nauka wierszyków, rymowanek, piosenek,

– segregowanie obrazków ze względu na liczbę sylab w ich nazwach – dziecko odkłada obrazki do odpowiednich kopert, pudełek z odpowiadającą im liczbą sylab (na kopercie można narysować odpowiednio jedną, dwie, trzy, cztery kropki oznaczające liczbę sylab),

– liczenie sylab w słowach, początkowo w krótkich później w długich,

– tworzenie wyrazów zawierających głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu np. a – akwarium, lato, litera itp.

– łączenia sylab w wyrazy, głosek w sylaby (z wykorzystaniem ciekawych ilustracji lub konkretnych przedmiotów),

– różnicowania dźwięków mowy, określania głosek na początku i końcu wyrazów, wysłuchiwania poszczególnych głosek w wyrazach.

funkcje słowne (myślenie i mowa, koncentracja uwagi i pamięć:

– rozmowa, opowiadanie o wydarzeniach dnia, o swoich przeżyciach,

– opisywanie kolejno wykonywanych czynności np.: w trakcie przyrządzania posiłków, wykonywania prac plastycznych,

– układanie zagadek, wymyślanie interesujących/zaskakujących zakończeń wydarzeń,

– układanie historyjek obrazkowych i opowiadanie ich treści.

orientacja przestrzenna:

– nazywanie i wskazywanie części ciała,

– wykonywanie poleceń poruszania się w przestrzeni typu: przejdź dwa kroki do przodu, obróć się w lewą stronę itp.,

– używanie w trakcie zabaw określeń: nad, pod, za, przed, obok,

– rysowanie pod dyktando np.: u góry kartki narysuj słońce, w dolnym prawym rogu kwiatek,

– zachowanie prawidłowego kierunku rysowania koła – przeciwny do ruchu wskazówek zegara, rysowanie od lewej do prawej.

– zakładanie na prawą/lewą rękę lub nogę opaski,

– malowanie prawej lub lewej strony twarzy.

Prawidłowy rozwój funkcji wzrokowych, słuchowych, poprawna orientacja w przestrzeni i schemacie własnego ciała, umiejętność przeliczania przedmiotów, dodawania i odejmowania włącznie z liczeniem na palcach, postrzegania zależności i następstwa dni tygodnia, pór dnia i roku pozwala na dobre przygotowanie do nauki matematyki, pisania i czytania.

Gotowość emocjonalno-społeczna  to zdolność do przeżywania różnorodnych uczuć, odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich.
Związana jest także z umiejętnością podporządkowania się normom i zasadom obowiązującym w grupie, respektowaniem zasad społecznych oraz umiejętności współdziałania. Dziecko potrafi nawiązywać i podtrzymywać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi.

Zachowania dziecka świadczące o dojrzałości emocjonalno – społecznej to:

– separacja z rodzicami na czas pobytu w przedszkolu/szkole,

– obdarzanie uwagą innych, aby rozumieć to co mówią i czego oczekują,

– wytrwałość w działaniu, pokonywanie ewentualnych trudności i nie zniechęcanie się porażkami,

– współpracowanie w grupie rówieśniczej, podporządkowanie się regułom i zasadom zabawy,

– umiejętność czekania na swoją kolej,

– prawidłowe reagowanie na uwagi dotyczące swojego zachowania,

– samodzielne organizowanie sobie czasu wolnego w sposób bezpieczny,

– próby przewidywania skutków swoich zachowań,

– posiadanie poczucia sprawstwa („potrafię to zrobić”) i odczuwanie radości z wykonanej pracy.

Rodzice pierwszoklasistów powinni przede wszystkim pamiętać, aby ten nowy etap w życiu dziecka przedstawiać jako ciekawą przygodę, gdzie szkoła będzie miejscem na wspólne zabawy z rówieśnikami oraz umożliwi odkrywanie i rozwijanie ich pasji. Podkreślać należy, że okres dzieciństwa i zabawy będzie nadal trwał, ale urozmaicony o nabywanie nowych umiejętności i dodatkowe obowiązki. Wskazane jest wspieranie dziecka, budowanie pozytywnego nastroju i umacnianie w przekonaniu, że sobie poradzi.

Opracowały:

K. Reszko – pedagog

K. Tomczak-Bartizal – pedagog

Literatura:

Brejnak W.” Czy twój przedszkolak dojrzał do nauki?, PZWL, Warszawa 2006

Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., „Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczynają naukę w szkole”, Wyd. Edukacja Polska, Warszawa 2009

Horsonek M., Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka, w: Życie Szkoły 2001/8

Marzęda – Przybysz B., Badanie gotowości szkolnej dziecka, w: Życie Szkoły 2001/6

Wilgocka – Okoń B. Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wyd. „Żak”, Warszawa, 2003.

Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986

Zaburzenia percepcji wzrokowej – artykuł dr Katarzyny Marciniak-Paprockiej https://dzieciecy.uph.edu.pl/