Kontakt z dziełem literackim może dostarczyć wielu przeżyć i uczuć, przyczyniając się do pozytywnych zmian w procesie dojrzewania psychicznego i społecznego jednostki. Właściwie dobrana książka umożliwia podczas zajęć biblioterapeutycznych doświadczania nowych doznań emocjonalnych, wzmocnieniu jego wiary w siebie i we własne zdolności. Biblioterapia pomaga także przełamywać kryzysy natury emocjonalnej, sprzyjające występowaniu zaburzeń w relacjach interpersonalnych.
Zdaniem Ireny Boreckiej, stosując biblioterapię można wpływać na różne sfery życia człowieka: psychiczną, intelektualną, społeczną, emocjonalną. Można też w pewnym stopniu ingerować w jego zachowanie. W sferze psychicznej można stymulować dążenia chorego do podniesienia jakości życia i dążenia do zaspokojenia jego potrzeb. Można także wpływać na koncepcję wolności i tożsamości osobistej chorego, ściśle związaną z jego twórczą aktywnością. W sferze intelektu człowiekowi choremu i niepełnosprawnemu można pomóc w zakresie zdobycia przez niego niezbędnej wiedzy i umiejętności jej zastosowania do prawidłowego funkcjonowania w zmienionych, trudnych warunkach. Wspierać go w dążeniu do „bycia sobą”, bycia „autorem” własnego pełnowartościowego życia, mimo największych nawet dysfunkcji. W sferze społecznej można przyczynić się do dostrzegania przez wychowanka socjalnych i kulturalnych uwarunkowań jego funkcjonowania w świecie.
Biblioterapia według Marii Molickiej należy do metod terapeutycznych, mówi się o niej w kontekście psychoterapii, terapii pedagogicznej, profilaktyki czy działań pomocowych mających na celu wspieranie w sytuacjach emocjonalnie trudnych, a także wspomaganie w procesie rozwoju psychicznego. Terapia literaturą stymuluje do:
-
rozwoju różnych umiejętności (empatii, asertywności, negocjacji, mediacji itp.),
-
rozwoju: poczucia humoru (dzięki czemu wykształca się umiejętność dystansowania się do siebie), wyobraźni, fantazji, kreatywności,
-
rozwoju wrażliwości estetycznej – zachowań prospołecznych i koncentracji na innych; sprzyja to utrwalaniu norm, wartości,
-
oswajania się z różnymi negatywnymi wydarzeniami życiowymi.
Zastosowanie biblioterapii wpłynie ponadto na rozwijanie możliwości intelektualnych uczestników terapii oraz na procesy poznawcze. Poprzez metody audiowizualne i inne wspomagające biblioterapię można budować i rozwijać wiedzę o otaczającym świecie, sposobach zachowania się w określonych sytuacjach. W przypadku osób niedostosowanych społecznie, wykazujących zaburzenia w zachowaniu czy zdemoralizowanych, głównym celem będzie oddziaływanie na sferę moralno-społeczną
i emocjonalno-motywacyjną, m.in. wyciszanie, hamowanie lęków, tworzenie odpowiednich postaw, zarówno wobec siebie, jak i innych.
Istotą wszelkich działań terapii wychowawczej w tym i biblioterapii jest realizowanie celów nastawionych na kompensację zablokowanych potrzeb, takich jak: potrzeba aktywności, afiliacji, bezpieczeństwa, sensu życia. Tu biblioterapeuta sięga do dwojakiej pomocy: do ucieczki od problemu w świat pragnień i fantastyki oraz do przebudowy świata wartości dla własnego rozwoju. Model postępowania biblioterapeutycznego według S. Zawistowskiego, psychologa i bibliotekoznawcy, obejmuje następujące etapy:
-
ustalenie diagnozy na podstawie objawów i przyczyn rozpatrywanego zaburzenia;
-
wyznaczenie kierunków oddziaływania terapeutycznego;
-
dobór literatury umożliwiającej realizację danych kierunków oddziaływania terapeutycznego;
-
wybór metod pracy z wybraną lekturą.
Odkrywanie literatury dla celów wspomagania rozwoju, wspierania w sytuacjach emocjonalnie trudnych, regeneracji zasobów czy w działaniach terapeutycznych jest remedium na współczesne problemy egzystencjonalne, niezwykle potrzebne dzisiaj, ponieważ komunikacja z innymi polega głównie na przekazywaniu informacji przy równoczesnym braku zaspokajania potrzeb emocjonalno-społecznych. Literatura, szczególnie piękna, umożliwia równocześnie doświadczanie przeżyć bohatera, poznawanie jego sposobu myślenia przy własnej emocjonalnej odpowiedzi.
Ewelina Konieczna, do środków biblioterapeutycznych zalicza książki:
-
mające działania uspokajające (baśnie, przygodowe, rozrywkowe),
-
mające działania pobudzające (przygodowe, fantastyczno-naukowe),
-
mające działania refleksyjne (o wątku psychologicznym),
-
wydawnictwa albumowe,
-
pamiętniki internetowe, czyli blogi będące zapisem doświadczeń i emocji.
W pracy terapeutycznej z dziećmi w młodszym wieku szkolnym szczególne znaczenie może odegrać bajkoterapia. Bajkoterapia to metoda profilaktyczna i terapeutyczna adresowana do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat. Oddziaływanie polega na zapoznaniu małego słuchacza (któremu czyta się bądź poznaje on samodzielnie tekst) ze specjalnie do tego celu ułożonymi bajkami, zwanymi terapeutycznymi. Określenie „terapeutyczne” wskazuje na cechy charakterystyczne tych bajek, podporządkowane celom, jakim służą. Baśń i bajka jako utwory literackie mają różne znaczenie, jednak w potocznym języku pojęcia te używane są zamienne. Pojęcie bajki jest szersze – obejmuje zarówno utwory wierszowane, satyryczne, dydaktyczne jaki i opowiadania narracyjne. W baśniach natomiast zawarta jest kwintesencja wiedzy o świecie społecznym, ideały oraz standardy wartościowania, które stymulują myślenie małego słuchacza czy czytelnika.
W biblioterapii oprócz opowiadań, bajek, baśni można wykorzystać inne rodzaje tekstu literackiego, np. wiersze. Poezja jest środkiem wyrażania uczuć i przeżyć, dostarcza wielu refleksji, może korzystnie wpływać na psychikę, stymulować i rozwijać różne formy ekspresji, angażować wyobraźnię, zachęcać do własnych prób poetyckich.
Jak podkreśla I. Borecka dobór literatury jest uzależniony od wieku, płci i życiowych oraz czytelniczych doświadczeń uczestnika biblioterapii i jego kondycji psychicznej. W pracy z młodzieżą można wykorzystać literaturą piękną, popularnonaukową, głównie o charakterze biograficznym i wspomnienia osób dotkniętych różnego typu niesprawnością. Z kolei model postępowania biblioterapeutycznego przeciwdziałający agresywnym zachowaniom dziecka będzie oparty o długoterminowe programy biblioterapeutyczne, do których dobór literatury musi być bardzo dokładnie przemyślany. Książki i artykuły dotyczące niewłaściwych postaw wobec siebie i innych osób, powinny w pierwszym cyklu programu, bardziej kojarzyć się z sytuacją fikcyjną niż własnym zachowaniem, a po pewnym czasie wprowadzić zajęcia oparte o literaturę popularno-naukową na temat samopoznania, stosunku do siebie i zachowań asertywnych.
Opracowała: Sylwia Kuszka / nauczyciel bibliotekarz
Bibliografia: